Các nguyên nhân chính gây giảm tiểu cầu
1. Giảm sản xuất tiểu cầu tại tủy xương
• Bệnh bạch cầu (ung thư máu) hoặc các loại ung thư di căn vào tủy xương.
• Suy tủy xương, rối loạn sinh tủy.
• Hóa trị, xạ trị ung thư làm tổn thương tủy xương.
• Nhiễm virus (HIV, viêm gan C, Epstein-Barr…).
• Thiếu hụt vitamin B12 hoặc folate.
• Lạm dụng rượu hoặc tiếp xúc hóa chất độc hại (benzene, thuốc trừ sâu).
2. Tăng phá hủy hoặc tiêu thụ tiểu cầu trong máu ngoại vi
• Xuất huyết giảm tiểu cầu miễn dịch (ITP): hệ miễn dịch tạo kháng thể phá hủy tiểu cầu.
• Ban xuất huyết giảm tiểu cầu huyết khối (TTP): hình thành nhiều cục máu đông nhỏ, tiêu thụ tiểu cầu.
• Hội chứng HELLP trong thai kỳ (tan máu, men gan tăng, tiểu cầu thấp).
• Nhiễm trùng nặng, nhiễm khuẩn huyết.
• Một số bệnh tự miễn như lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp.
3. Tiểu cầu bị giữ lại quá nhiều ở lách
• Bình thường khoảng 30% tiểu cầu nằm trong lách. Khi lách to bất thường, có thể giữ lại đến 90% tiểu cầu, gây giảm số lượng trong máu.
4. Do thuốc và hóa chất
• Hơn 300 loại thuốc có thể gây giảm tiểu cầu, ví dụ: heparin (HIT), quinine, rifampin, vancomycin, thuốc lợi tiểu thiazide.
• Một số thuốc kháng sinh hoặc thuốc chống động kinh cũng có thể gây phản ứng miễn dịch phá hủy tiểu cầu.
5. Do bệnh nhiễm trùng đặc biệt
• Sốt xuất huyết Dengue: thường gây giảm tiểu cầu rõ rệt, kèm theo xuất huyết dưới da, chảy máu cam, chảy máu chân răng.
• Các bệnh virus khác cũng có thể gây giảm tiểu cầu tạm thời.
Tóm lại
• Giảm tiểu cầu không phải là một bệnh đơn lẻ, mà là hậu quả của nhiều nguyên nhân khác nhau.
• Có thể do tủy xương sản xuất ít, tiểu cầu bị phá hủy nhanh, hoặc bị giữ lại quá nhiều ở lách.
• Một số bệnh lý nguy hiểm như ung thư máu, lupus, sốt xuất huyết Dengue thường liên quan trực tiếp đến tình trạng này.
• Kích thước nhỏ: đường kính khoảng 2–3 micromet.
• Không có nhân: khác với hồng cầu và bạch cầu, tiểu cầu chỉ là mảnh tế bào được tách ra từ tế bào khổng lồ trong tủy xương (megakaryocyte).
• Có nhiều hạt bên trong: chứa các chất giúp đông máu như fibrinogen, yếu tố tăng trưởng, serotonin.
• Hình dạng thay đổi khi hoạt hóa: từ dạng tròn/bầu dục sang dạng có nhiều tua gai để bám dính và kết tập.
👉 Nói một cách dễ hiểu, tiểu cầu giống như những “người thợ vá” tí hon: bình thường chúng trôi nổi trong máu, nhưng khi có vết thương, chúng nhanh chóng biến hình, bám vào chỗ rách và gọi thêm đồng đội đến để tạo thành “miếng vá” ngăn máu chảy.
Trong y học hiện đại, máu người gồm ba thành phần chính:
• Hồng cầu (máu đỏ): tế bào mang oxy từ phổi đến các mô và mang khí CO₂ trở lại phổi.
• Bạch cầu (máu trắng): tế bào miễn dịch, giúp cơ thể chống lại vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh.
• Tiểu cầu: giúp đông máu, ngăn chảy máu khi có vết thương.
👉 Không có khái niệm “máu đen” trong y học. Đây có thể là cách gọi dân gian hoặc sự nhầm lẫn. Máu đôi khi trông sẫm màu hơn (gần như đen) khi thiếu oxy, ví dụ máu tĩnh mạch thường có màu đỏ sẫm, nhưng về mặt khoa học vẫn là hồng cầu, không phải một loại “hắc huyết cầu” riêng biệt.
Tiểu cầu trong tiếng Anh gọi là platelets 🩸.
Ngoài ra, trong y học còn có thuật ngữ chuyên môn là thrombocytes, nhưng cách gọi phổ biến nhất vẫn là platelets.
• Platelets (tiểu cầu): là những mảnh tế bào nhỏ trong máu, có vai trò quan trọng trong quá trình đông máu và cầm máu khi cơ thể bị thương.
• Thrombocytes: là tên khoa học, thường dùng trong các tài liệu y học chính thống.
Có, ung thư máu thường ảnh hưởng trực tiếp đến số lượng và chức năng của tiểu cầu. Người bệnh có thể bị giảm tiểu cầu (dễ chảy máu, bầm tím) hoặc trong một số trường hợp đặc biệt bị tăng tiểu cầu bất thường (nguy cơ hình thành cục máu đông).
Ung thư máu (leukemia, lymphoma, đa u tủy) là bệnh lý ác tính của hệ tạo máu. Các tế bào ung thư phát triển trong tủy xương, nơi sản xuất hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu.
• Khi tủy xương bị chiếm chỗ bởi tế bào ung thư, khả năng sản xuất tiểu cầu khỏe mạnh sẽ giảm. Kết quả là người bệnh thường có số lượng tiểu cầu thấp hơn bình thường (dưới 150.000/µL máu).
• Giảm tiểu cầu gây ra:
• Dễ bầm tím, chảy máu cam, chảy máu chân răng.
• Rong kinh hoặc xuất huyết dưới da.
• Trong trường hợp nặng, có thể xuất huyết nội tạng hoặc xuất huyết não.
• Ngược lại, một số bệnh lý thuộc nhóm tăng sinh tủy (ví dụ tăng tiểu cầu nguyên phát) được coi là tiền ung thư máu. Khi đó, tủy xương sản xuất quá nhiều tiểu cầu, dẫn đến nguy cơ hình thành huyết khối (cục máu đông), gây đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim.
• Ngoài ra, hóa trị và xạ trị trong điều trị ung thư máu cũng có thể làm tổn thương tủy xương, khiến số lượng tiểu cầu giảm mạnh.
Tóm lại
• Ung thư máu thường gây giảm tiểu cầu, dẫn đến nguy cơ xuất huyết.
• Một số dạng rối loạn tủy xương liên quan đến ung thư máu có thể gây tăng tiểu cầu, làm tăng nguy cơ huyết khối.
• Việc theo dõi số lượng tiểu cầu qua xét nghiệm máu định kỳ là rất quan trọng để kiểm soát biến chứng.
Câu chuyện: Thành phố máu và những người bảo vệ
Trong cơ thể có một thành phố máu. Thành phố này có ba nhóm cư dân:
• Xe tải đỏ – Hồng cầu: ngày ngày chở oxy, giống như lương thực, đi nuôi cả thành phố.
• Cảnh sát trắng – Bạch cầu: tuần tra khắp nơi, bảo vệ dân khỏi kẻ xấu là vi khuẩn và virus.
• Người thợ vá đường – Tiểu cầu: luôn sẵn sàng sửa chữa khi có ổ gà hay vết nứt, để máu không chảy ra ngoài.
Mọi thứ vốn yên bình. Nhưng một ngày, một nhóm cảnh sát trắng nổi loạn. Do gen bị hỏng, họ sinh sôi vô tổ chức, chen chúc khắp phố, chiếm chỗ của xe tải đỏ và người thợ vá đường.
• Xe tải đỏ không còn đủ đường để chạy, khiến dân thiếu oxy.
• Người thợ vá đường ngày càng ít, khiến thành phố dễ bị chảy máu khắp nơi.
• Cảnh sát trắng thì đông nhưng lại không làm tốt nhiệm vụ, để vi khuẩn lộng hành.
Thành phố máu rơi vào hỗn loạn. Người dân yếu đi, bệnh tật tràn lan. Đó chính là hình ảnh của ung thư máu – khi một nhóm tế bào mất kiểm soát, phá vỡ sự cân bằng vốn có.
🌟 Qua câu chuyện này, độc giả sẽ nhớ rằng ung thư máu không phải là “máu biến thành màu khác”, mà là tế bào máu bị lỗi gen, sinh sôi vô tổ chức, làm rối loạn cả hệ thống.
No comments:
Post a Comment